4)شهادت حاج شیخ فضل الله نوری:

شیخ فضل الله نوری از علمای بزرگ تهران و از رهبران جنبش تنباکو بوده است، وی در ابتدای نهضت مشروطیت از پیشگامان حرکت بود و در مهاجرت علما به قم حضور یافت و خود بخشی از هزینه شکل‌گیری نهضت را پرداخت؛ امّا با آشکار شدن ماهیت غربی آن و مشاهده رفتار مشروطه‌خواهان وابسته و دخالت بیگانگان و جدایی نهضت از احکام اسلامی، خواستار تطبیق نهضت با اسلام شد

و در پاسخ افرادی که وی را استبدادگر می‌خواندند گفت: «ایها الناس من به هیچ وجه منکر مجلس شورای ملی نیستم بلکه مدخلیت خود را در تأسیس این اساس بیش از همه کس می‌دانم، زیرا که علمای بزرگ ما که مجاور عتبات عالیات و سایر ممالک هستند هیچیک همراه نبودند و همه را با اقامه دلایل و براهین من همراه کردم از خود آن آیات عظام می‌توانید این مطلب را جویا شوید الآن هم من همان هستم که بودم تغییری در مقصد و تجرّدی در رأی من بهم نرسیده است، صریحاً می‌گویم همه بشنوید و به غائبین هم برسانید که من آن مجلس شورای ملی را می‌خواهم که عموم مسلمانان آن رامی‌خواهند به این معنا که البته عموم مسلمانان مجلسی می‌خواهند که اساسش بر اسلامیت باشد و برخلاف قرآن، و برخلاف شریعت محمدی صلی الله علیه وآله و سلم و برخلاف مذهب مقدس جعفری، قانونی نگذارد، من هم چنین مجلسی می‌خواهم پس من و عموم مسلمین بر یک رأی هستیم، اختلاف بین ما و لامذهب‌هاست که منکر اسلامیت و دشمن دین حنیف هستند. چه بابیه مزدکی مذهب و چه طبیعیه فرنگی مشرب، طرف من و کافّه مسلمین اینها واقع شده‌اند.»16. شیخ فضل الله نوری ثابت و استوار از اسلام و احکام اسلامی و از مشروطه مشروعه دفاع کرد و سرانجام، دشمنان اسلام و مخالفان حضور روحانیت در صحنه، وی را منزوی نمودند و او را به شهادت رساندند. شهادت وی جنایت بزرگ بی‌دینان و لامذهبان و فسادبزرگی بود که مفاسد و انحرافات بسیاری را در پی آورد. امام خمینی(ره) در این زمینه می‌فرمایند: «ببینید چه جمعیت‌هایی هستند که روحانیون را می‌خواهند کنار بگذارند. همانطوری که درصدر مشروطه با روحانی این کار را کردند و اینها را زدند و کشتند و ترور کردند، همان نقشه است، آن وقت ترور کردند سید عبدالله بهبهانی را، کشتند مرحوم نوری را و مسیر ملّت را از آن راهی که بود برگرداندند به یک مسیر دیگر و همان نقشه الآن هست که مطهری را می‌کشند، فردا هم شاید من و پس فردا هم یکی دیگر را»17 در تحلیل مشروطیت برای عموم مردم نیز فرمودند: «راجع به همین مشروطه و اینکه مرحوم شیخ فضل الله ایستاد که: مشروطه باید مشروعه باشد، باید قوانین موافق اسلام باشد. در همان وقت این امر را فرمود و متمّم قانون اساسی هم از کوشش ایشان بود. مخالفین و خارجی‌ها که یک همچو قدرتی را در روحانیت می‌دیدند کاری کردند در ایران که شیخ فضل الله مجاهد مجتهد دارای مقامات عالیه را یک دادگاه درست کردند و یک نفر منحرف روحانی‌نما او را محاکمه کرد و در میدان توپخانه شیخ فضل الله را در حضور جمعیت به دار کشیدند.»18 مرحوم آیت الله طالقانی نوشت: «پس از تشکیل مجلس... طرفداران استبداد کرسی‌های مجلس را پر کردند و انگشت بیگانگان نمایان شد، کشته شدن مرحوم آقا شیخ فضل الله نوری بدست یک ارمنی لکه ننگی در تاریخ مشروطیت نهاد.»19

5)نفوذ مستبدان فرصت طلب:

در جریان نهضت مشروطیت به تدریج عناصر فرصت‌طلب و استبدادگرایان گذشته با تظاهر به مشروطه‌ خواهی نفوذ کردند و قدرت را به دست گرفتند و چهره‌های آگاه و بیدار اسلام‌گرا را کنار گذاشتند و نهضت را به انحراف کشاندند و تبدیل به ضد خود کردند. امام خمینی(ره) پیرامون خطر نفوذ سیاسیون مستبد فرمودند: «من حالا هیچ نگرانی ندارم، چون اکثر افراد را می‌شناسم و می‌دانم اکثراً متعهد و متدین هستند؛ بلکه نگرانی من از این است که نکند سستی کنیم و در پیاده کردن اسلام دقت لازم را ننماییم و بعداً اشکالی پیش بیاید. نکند مثل مشروطه شود که آقایان تلاش کردند و مشروطه را بنا گذاشتند آن وقت چند نفر از سیاسیون مستبد، مشروطه‌خواه شدند و حکومت را گرفتند و هر دو مجلس را بدتر از دوره قبل تشکیل دادند.»20 ایشان در آسیب‌شناسی نهضت مشروطیت برای روحانیون فرمودند: «آنهایی که می‌دیدند از مشروطه ضرر می‌بینند منافعشان از بین می‌رود نمی‌گذارد قانون اساسی که موافق با اسلام باید باشد و اگر مخالف شد قانونیت ندارد، نمی‌گذارد که اینها هرکاری می‌خواهند بکنند، بکنند یک دست از همان مستبدین مشروطه‌خواه شدند و افتادند توی مردم. همان مستبدین بعدها آمدند و مشروطه را قبضه کردند و رساندند به آنجایی که دیدید و دیدیم.»21

6)قدرت یافتن غیر متعهدها و دشمنان اسلام:

نهضت مشروطیت بر پایة اسلام و رهبری روحانیت و به حکم قرآن و ارزش‌های الهی پدید آمد، اما به تدریج دشمنان اسلام و روحانیت قدرت را در دست گرفتند و نقش اسلام و روحانیت در ادامه نهضت تضعیف و کم‌رنگ گردید و سرانجام تبدیل به یک پدیده غیردینی و ضداسلامی شد.

امام خمینی(ره) در رهنمودهای خویش جوسازی دشمنان اسلام علیه روحانیت و فراهم‌شدن زمینه برای نابودی آنان و قدرت مخالفان اسلام را یادآوری فرموده و چنین هشدار داده‌اند: «با تجربه‌هایی که برایمان نقل شده است یا از تجربه‌هایی که خودمان در جریانش بودیم باید یک مطالبی را در نظر داشته باشیم. در دوران مشروطه که همه آقایان شنیده‌اند یک عده‌ای که نمی‌خواستند که در این کشور اسلام قوّه داشته باشد و آنها دنبال این بودند که اینجا را یا به نحوی به طرف خودشان بکشانند آنها جوسازی کردند به طوری که مثل مرحوم آقا شیخ فضل الله که آن وقت یک آدم شاخصی در ایران بود و مورد قبول بود چنان جوسازی کردند که در میدان علنی، ایشان را به دار زدند و پای آن هم کف زدند و این نقشه‌ای بود برای اینکه اسلام را مغفول کنند و کردند و از آن به بعد دیگر نتوانست مشروطه یک مشروطه‌ای باشد که علمای نجف می‌خواستند.»22

?

نتیجه گیری :

درتاریخ نهضت‌های صدساله اخیر، عبرت‌ها و پیام‌های سودمند وسازندة فراوانی نهفته است، باید آن درس‌ها وعبرت‌ها را شناخت واز آن بهره‌برداری نمود. بررسی وشناخت عوامل پیدایش، پیروزی وشکست نهضت‌های صدساله اخیر، راهنمای تداوم انقلاب اسلامی ایران است وضرورت تداوم انقلاب اسلامی ایران ، اهمیت بررسی و تحلیل تاریخ و سرنوشت نهضت‌های صد ساله اخیر را آشکار می‌نماید . مطالعة تاریخ مشروطیت ایران و بررسی سرنوشت آن و به ویژه «آسیب شناسی» نهضت مشروطیت، درسی بزرگ برای بقا و دوام انقلاب اسلامی است. شناسایی آفات و آسیب‌های نهضت مشروطیت و پی‌بردن به عوامل شکست و نابودی آن برای اجتناب و دوری نمودن و رهایی از آنها لازم و ضروری است. وجود درس‌های فراوان در مطالعه و بررسی تاریخ مشروطیت باعث شد، امام خمینی(ره) بر تحلیل و بررسی این نهضت، تأکید فراوانی داشته باشند. در سخنرانی برای اعضای انجمن اسلامی دانشجویان فرمودند: «شما تاریخ انقلاب مشروطه را بخوانید و ببینید درانقلاب مشروطه چه بساطی بوده است»23 درسخنرانی برای اعضای جامعه روحانیت مبارز چنین فرمودند: «تاریخ یک عبرت است برای ما. شما وقتی که تاریخ مشروطیت را بخوانید می‌بینید که...»24 همین درس‌ها ونکته‌های آموزنده و عبرت‌دهنده در نهضت مشروطیت وجود دارد که موجب گردیده مقام معظّم رهبری حضرت آیت الله خامنه‌ای درجمع شورای مرکزی و کمیته‌های علمی همایش صدمین سالگرد مشروطیت، تأکید و اصرار کرده و بفرمایند: «آنچه من بر آن اصرار دارم، مسأله تاریخ‌نگاری مشروطه است که از سال‌ها پیش با دوستان متعددی این را در میان گذاشته‌ام و بحث کرده‌ام ما واقعاً احتیاج داریم به یک تاریخ مستند قوی روشنی از مشروطیت ، مشروطیت را باید درست تبیین کنیم... حقیقت این است که ما هنوز از مشروطیت یک تاریخ کامل و جامعی نداریم».25

با توجه به موارد فوق عواملی چون بازگشت دوله‌ها وسلطنه‌ها به قدرت وحکومت وهمچنین بی‌توجهی به رشد و توسعة علمی و فرهنگی جامعه، انقلابی با آن همه«همت و فداکاری و ایثار و گذشت و مبارزه و شهادت»، به پیروزی جریان غربگرائی انجامید و از درون آن«رضاخان» و «حکومت پهلوی» متولد شدند! اگر این انقلاب مسیر اصلی خود را طی می‌نمود ما امروز درجایگاه وپایگاه قدرت وتوانمندی علمی و عملی بودیم این است که «تاریخ معلم انسان‌هاست» 26 و «جامعه‌ای که فاقد تجربه‌ی تاریخی می‌باشد، محکوم به شکست است.» 27 و ملتی که تجربه‌ی نسل‌های پیشین خود را ندارد، هم چون کودکی می‌باشد که فاقد حافظه باشد. 28 و امروز تاریخ را باید مایة عبرت و آموزش خود قرار دهیم...

فهرست منابع و مأخذ :

- ر.ک: مرتضی مطهری، قیام و انقلاب مهدی(علیه السلام) ازدیدگاه فلسفه تاریخ ، انتشارات صدرا، تهران، چاپ نوزدهم، آبان 1377.

ـ رساله انصافیه، آیت‌الله ملاعبدالرسول مدنی کاشانی، کاشان، مرسل، 1378، 140 ص، رقعی.

- فیض الاسلام، نهج البلاغه، نامه 31.

- همان، خطبه 234، ص801؛ ابن ابی الحدید ، شرح نهج البلاغه، ج13.

- عبدالواحد بن تمیمی آمدی، غررالحکم، شرح جمال الدین محمد خوانساری، تصحیح میرجلال الدین حسینی ارموی، انتشارات تهران، چاپ سوم، بهمن 1366، دوره هفت جلدی، ج2.

1)عبدالهادی حائری، تشیع و مشروطیت درایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ دوم، 1364، ص2-3.

صحیفه نور، ج5، ص51. 2)

همان، ج7، ص206. 3)

همان، ج8، ج31. 4)

همان، ج8، ج179. 5)

همان، ج13،ص175. 6)

همان، ج15،ص202. 7)

شهید مطهری، پیرامون انقلاب اسلامی، انتشارات صدرا، تهران، چاپ اول، بی‌تا، ص184. 8)

صحیفه نور، ج18،ص231. 9)

10-11)روزنامه کیهان ، یکشنبه 24 اسفند1382، ص12. نقل ازدرمحضربهجت ص117- 118و 325.

12) محمدترکان، رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات،... روزنامه شیخ شهید فضل الله نوری، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا،چاپ اول، 13رجب 1403ق، ج1، ص13- 14؛ مهدی انصاری، شیخ فضل الله نوری و مشروطیت (رویاروئی دواندیشه)، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ سوم، 1378، ص236- 237.

صحیفه نور، ج1،ص259-260. 13)

همان، ج18، ص231وص232. 14)

همان، ص280. 15)

رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات،... و روزنامه شیخ فضل الله نوری، ج1، ص245 – 246. 16)

صحیفه نور، ج6، ص158. 17)

همان، ج13،ص175و176. 18)

19)محمدحسین نائینی، تنبیه الامه و تنزیه المله، مقدمه و پاصفحه و توضیحات سید محمود طالقانی، بی‌نا، تهران، 1334، مقدمه، ص17.

صحیفه نور، ج18،ص178. 20)

همان، ص136. 21)

همان، ص181. 22)

23)روح الله خمینی، صحیفه نور، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، انتشارات شرکت سهامی چاپخانه وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، بهمن 1361، ج15، ص85.

24)همان، ج18، ص135

25)روزنامه جام جم، دوشنبه 1خرداد1385، ص11؛ روزنامه جمهوری اسلامی، یکشنبه، 10اردیبهشت 1385، ص3؛ روزنامه کیهان، یکشنبه، 10اردیبهشت 1385، ص3؛ روزنامه قدس، یکشنبه، 10اردیبهشت 1385، ص2.

از سخنان امام خمینی 26)

به نقل از جواهر لعل نهرو 27)

28) به نقل از مضمون آدلر اندیشمند فرانسوی.

- محمدرضاجواهری

- جمعی از نویسندگان، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن،‌قم: دفتر نشر معارف، 1382

« ومن الله التوفیق »

نوشته شده در پنج شنبه 88/12/13ساعت 12:36 عصر توسط یوسف جون نظرات ( ) | |